*********
***** **
**  **Noten, Anmerkungen, Kommentare in literarischen Texten   
 
 

 

Literarische Texte

Achebe, Chinua, Things fall apart, London: Heinemann 1958 [trad. Okonkwo oder Das Alte stürzt, Frankfurt/Main: Suhrkamp 1983].

Walladmor. Frei nach dem Englischen des Walter Scott. Von W . . . . s [Willibald Alexis, d.i. Georg Wilhelm Heinrich Häring] [1824], Leipzig: Edition Leipzig 1967.

Johannis Angeli Silesij [i.e. Johannes Scheffler] [/] Cherubinischer [/] Wandersmann [/] oder [/] Geist-Reiche Sinn- und [/] Schluß-Reime zur Göttlichen [/] beschauligkeit anleitende [/] Von dem Urheber aufs neue übersehn / [/] und mit dem Sechsten Buche vermehrt / [/] den Liebhabern der geheimen Theologie und [/] beschaulichen Lebens zur Geistlichen Er-[/]goetzlichkeit zum andernmahl her-[/]auß gegeben [1675/1657], Stuttgart: Reclam 1984.

Amis, Martin, Experience. A Memoir, London: Cape 2000 [trad. Die Hauptsachen, München & Wien: Hanser 2005].

Arnim, Bettina von, Goethes Briefwechsel mit einem Kinde. Seinem Denkmal [1835], Frankfurt/Main: Insel 1985.

Arnim, Ludwig Achim von, Armut, Reichtum, Schuld und Buße der Gräfin Dolores. Eine wahre Geschichte zur lehrreichen Unterhaltung armer Fräulein [1810], in: Sämtliche Romane und Erzählungen, München: Hanser 1962, vol. I, 5-513.

Arnim, Ludwig Achim von, »Isabella von Ägypten. Kaiser Karl des Fünften erste Jugendliebe« [1812], in: Sämtliche Romane und Erzählungen, München: Hanser 1962, vol. II, 452-558.

Von denen Husaren [/] und anderen [/] Seil=Tänzern [/] alß da sei: Schnapp-Hähner / Venuß-Reutter / Wojwoden / aber auch Hexen / frommbe Ein-Siedel / Türcken / Engl / Teuffel &c. &c. [/] Sechs und zwantzig außerlesne Lehr- und Sitten-reiche Historien auß dem Lauff der Welt / wie sie stehet und fällt / sammt äußerst künstlichen Poësien & Sprüchwörtter auch von andern geistlich- & profanen Authoren so zum Dienst / Nutzen / und Gebrauch aller hochgelehrt- und geneigtigster Interessenten wol gewürtzet / außgekochet / commentiret und auffgetragen von H. C. ARTMANN. [/] In gebührliche Form gebracht & unter einander gereihet nach eines jeden Gust & Appetit von FRIEDRICH POLACOVICS. [/] Cum Privilegio. [/] Ihrer Duchläuchtigsten Gnaden Des Chur-Printzen CASIMIR [1959], Frankfurt/Main: Suhrkamp 1971.

Auster, Paul, Oracle Night, London: Faber & Faber 2004 [trad. Nacht des Orakels, Reinbek: Rowohlt 2004].

Baker, Nicholson, The Mezzanine [1988], Cambridge: Granta 1989 [trad. Rolltreppe oder die Herkunft der Dinge, Reinbek: Rowohlt 1991].

Baldwin, William, Beware the Cat [1533], San Marino/CA: Huntington Library 1988.

Ballard, James G., »Notes Towards a Mental Breakdown« [1967] & »The Index« [1977] , in: J.G. Ballard, War Fever [trad. Kriegsfieber, Bellheim: Edition Phantasia], London: Collins 1990, 161-170 & 171-176.

Giles Goat-Boy or The revised new syllabus by John Barth, Garden City/NY: Doubleday & Co. 1966.

Barth, John, »Life-Story«, in: John Barth, Lost in the funhouse. Fiction for print, tape, live voice, Garden City/NY: Doubleday & Co. 1968, 116-129.

Barth, John, Sabbatical. A Romance, New York: G. P. Putnam’s Sons 1982.

Barth, John, The Book of Ten Nights and a Night. Eleven Stories, Boston & New York: Houghton Mifflin 2004.

Barthelme, Donald, »To London and Rome«, in: Donald Barthelme, Come Back, Dr. Caligari, Boston & Toronto: Little, Brown & Co. 1964, 159-169.

Beckett, Samuel, Watt, New York: Grove Press 1959 [trad. Watt, Frankfurt/Main: Suhrkamp 1972].

Belloc, Hilaire, »D/The Dreadful Dinotherium he«, »U/for the Upas Tree« & »Z/for this Zébu, who (like all Zébus)«, in A Moral Alphabet, London: Edward Arnold 1899, 14-16, 54-56 & 62-63.

Belloc, Hilaire, »Introduction« & »The Porcupine«, in More Beasts for more Children [1897], London: Duckworth1974, 7 & 17.

Bergen, David, The case of Lena S., Toronto: McClelland & Stewart 2002.

Berger, Joe, Plädoyer für den Alkohol, Wien: Schreier & Braune 1985.

Bioy Casares, Adolfo, La invención de Morel [1940], Buenos Aires: Emecé 1986 [trad. Morels Erfindung, Frankfurt/M.: Suhrkamp 2003].

Blom, Philip, The Simmons Papers, London: Faber & Faber 1995 [trad. Die Simmons-Papiere. Herausgegeben und mit einer Einleitung versehen von Philip Blom. Übersetzt aus dem Englischen und überarbeitet von Philip Blom, Berlin: Berlin 1997].

Borges, Jorge Luis, »El acercamiento a Almotásim« [1936], »Tlön, Uqbar, Orbis Tertius« [1944], »Pierre Menard, autor del Quijote« [1944], »La biblioteca de Babel« [1944], »El Aleph« [1949], in: J. L. Borges, Obras completas, Barcelona: Emecè 1996, vol. I, 414-418, 431-443, 444-450, 465-471, 617-627 [trad. Werke in 20 Bänden, Frankfurt/Main: Fischer 1991, vol. III, 196-203, vol. V, 15-34, 35-45, 67-76, vol. VI, 131-148].

Boully, Jenny, The Body. An Essay, Londonderry, N.H: Slope Editions 2002.

Boylan, Roger, Killoyle: An Irish Farce, Normal: Dalkey Archive Press, 1997 [trad. Killoyle. Eine irische Farce, Berlin: Rogner & Bernhard 1999].

Boylan, Roger, The Great Pint-Pulling Olympiad: A Mostly Irish Farce, New York: Grove/Atlantic 2003 [trad. Rückkehr nach Killoyle. Eine vorwiegend irische Farce (vom Künstler mit Anmerkungen versehen), Berlin: Rogner & Bernhard 2002].

Brentano, Clemens, Godwi oder Das steinerne Bild der Mutter. Ein verwilderter Roman von Maria [1801], Stuttgart: Reclam 1995.

Duparc, Denis [i.e. Renaud Camus], Échange, Paris: Flammarion 1976.

Camus, Renaud & Tony Duparc, Travers, Paris: Hachette 1978.

Camus, Renaud, Buena Vista Park, Paris: Hachette 1980.

Camus, Jean-Renaud & Denis Duvert, Été (Travers II), Paris: Hachette/P.O.L. 1982.

Camus, Renaud, P.A. (petite annonce). Avec un portrait de l’auteur à quarante-huit ans et demi (1) / (1) (quarante-neuf ans) (2) / (2) (cinquante ans), Paris: P.O.L. 1997.

Camus, Renaud & Farid Tali, Incomparable, Paris: P.O.L. 1999.

Camus, Renaud, Ne lisez pas ce livre, Paris: P.O.L. 2000.

Le Camus, J.R.G. & Antoine du Parc, L’Amour l’Automne (Travers III), Paris: P.O.L. 2007.

Choderlos de Laclos, Pierre Ambroise François, Les Liaisons dangereuses ou Lettres recueillies dans une Société et publiées pour l'instruction de quelques autres [1782], Paris: Garnier 1995.

Clarke, Susanna, Jonathan Strange & Mr. Norrell. A novel, New York: Bloomsbury 2004 [trad. Berlin: Bloomsbury Berlin 2004].

Claudius, Matthias, Asmus omnia sua secum portans oder Sämmtliche Werke des Wandsbecker Bothen [1775-1812], Stuttgart: Cotta 1957.

Coe, Jonathan, The House of Sleep, London: Viking 1997 [trad. Das Haus des Schlafes, München: Piper 1998].

Cortázar, Julio, Rayuela, Buenos Aires: Editorial Sudamericana 1963 [trad. Rayuela. Himmel und Hölle, Frankfurt/Main: Suhrkamp 1977]

Cortázar, Julio, Libro de Manuel, Buenos Aires: Editorial Sudamericana 1973 [trad. Album für Manuel, Frankfurt/Main: Suhrkamp 1976].

Crichton, Micheal, State of Fear, New York: HarperCollins 2004.

Danielewski, Mark Z., House of Leaves by Zampanò, with introduction and notes by Johnny Truant, New York: Pantheon 2000.

Díaz, Junot, The Brief Wondrous Life of Oscar Wao, New York: Riverhead 2007.

D’Ormesson, Jean, La gloire de l’empire [1971], Paris: Gallimard 1994 [trad. Der Glanz des Reiches. Roman Berlin: Propyläen 1978].

Dumas, Alexandre, Le captain Pamphile [1839], Paris: Hachette 1923 [trad. Kapitän Pamphile, Zürich: Manesse 2007].

IBID: A LIFE. A novel in footnotes by Mark Dunn, San Francisco: MacAdam/Cage 2004.

Edgü, Ferit, Eylülün Gölgesinde Bir Yazdý, Istanbul: Ada Yayinlari 1988 [trad. Ein Sommer im Septemberschatten, Zürich: Unionsverlag 1990].

Einziger, Erwin, Aus der Geschichte der Unterhaltungsmusik. Roman, St. Pölten: Residenz 2005.

Ende, Michael, Jim Knopf und Lukas, der Lokomotivführer, Stuttgart: Thienemann 1960.

Esterházy, Péter, »A próza iszkolása«, »Függö«, »Keringö szívütemben«, »Mese, mese, meskete. Csamilese«, »A fogadós naplója«, »Kis Magyar Pornográfia«, »Útmutató az esteta elvtársak részére, hogy hol lakna az Úristen, ha volna«, »Egy nehéz nap éjszakája« & »A mámor enyhe szabadsága«, in: Bevezetés a szépirodalomba [1986], Budapest: Magvetö 2004, 8-153, 154-247, 248-251, 252-263, 388-398, 400-535, 536-542, 590-600 & 601-641 [trad. »Flucht der Prosa«, »Indirekt«, »Walzer im Herzenstakt«, »Märchen, Märchen, Märlein. Schwank«, »Das Tagebuch des Gastwirts«, »Kleine Pornographie Ungarns«, »Leitfaden für die Genossen Ästhätiker wo der Hammer hängt und wie man ihn schwingt«, »A Hard Day’s Night« & »Leichte Freiheit des Rausches«, in: Einführung in die schöne Literatur, Berlin: Berlin Verlag 2006, 8-191, 192-313, 314-317, 484-496, 498-669, 670-677, 735-748 & 749-796].

Hemingway, Ernest, »A Natural History of the Dead«, in: Ernest Hemingway, Winner Take Nothing, New York: Charles Scribner’s Sons 1933, 137-153.

Historia von D. Johann Fausten / dem weitbeschreyten Zauberer vnnd Schwartzkünstler / Wie er sich gegen dem Teuffel auff eine benandte zeit verschrieben / Was er hierzwischen für seltzsame Abentheuwer gesehen / selbs angerichtet vnd getrieben / biß er endtlich seinen wol verdienten Lohn empfangen. Mehertheil auß seinen eygenen hinderlassenen Schrifften / allen hochtragenden / fürwitzigen vnd Gottlosen Menschen zum schrecklichen Beyspiel / abscheuwlichen Exempel / und treuwhertziger Warnung zusammen gezogen / und in den Druck verfertiget [1587], Stuttgart: Reclam 1999.

Fielding, Henry, The Tragedy of Tragedies or the Life and Death of Tom Thumb the Great, London: Roberts 1731 [repr. Oxford: The Scolar Press 1973; trad. Die Tragödie der Tragödien oder Leben und Tod Tom Däumlings des Großen, in: Alfred Behrmann (ed.), Zwei englische Farcen, Frankfurt/M: Athenäum 1973, 157-266].

Fielding, Henry, The History of Tom Jones. A Foundling [1749], London: Dent 1992 [trad. Tom Jones. Geschichte eines Findlings, München: Deutscher Taschenbuchverlag 1995].

Fontane, Theodor, Wanderungen durch die Mark Brandenburg [1862-1888], in: Theodor Fontane: Sämtliche Werke, München: Nymphenburger Verlagshandlung 1959-1975, voll. 9-13.

Fournel, Paul, »Banlieue«, in: La Bibliothèque Oulipienne, Paris 1990, vol. III, pp. 183-211.

Fowles, John, The French Lieutenant’s Woman, Boston: Boston: Little, Brown & Co 1969 [trad. Die Geliebte des französischen Leutnants, Berlin & Weimar: Aufbau 1983].

Fries, Fritz Rudolf, Alexanders neue Welten. Ein akademischer Kolportageroman aus Berlin, Berlin & Weinmar: Aufbau 1982.

Gadda, Carlo Emilio, La cognizione del dolore, Turin: Einaudi 1963 [trad. Die Erkenntnis des Schmerzes, Berlin: Wagenbach 2000].

Gass, William H., Willie Masters’ Lonesome Wife [1968], New York: Knopf 1971.

Gide, André, Les Cahiers d’André Walter [1891], Paris: Gallimard 1952 [trad. Die Hefte des André Walter, in: André Gide, Gesammelte Werke in zwölf Bänden, Frankfurt/M.: Deutsche Verlagsanstalt, vol. VII (1991), 27-154].

Goethe, Johann Wolfgang, Die Leiden des jungen Werther [1774], in: Johann Wolfgang Goethe, Werke. Hamburger Ausgabe in 14 Bänden, München: Beck 1988, vol. VI, 7-124.

Goethe, Johann Wolfgang, West-östlicher Divan & Noten und Abhandlungen zu besseren Verständnis des West-östlichen Divans [1819/1827], in: Johann Wolfgang Goethe, Werke. Hamburger Ausgabe in 14 Bänden, München: Beck 1988, vol. II, 7-125 & 126-267.

Goldbarth, Albert, Pieces of Payne, Minnesota: Grawolf Press 2003.

Goldt, Max, »Eine Schangse für die Welt von morgen« & »Wenn ich König wär«, in: Max Goldt, Mein äußerst schwer erziehbarer schwuler Schwager aus der Schweiz, Berlin: a-verbal 1984, [12-13] & [114-115]; »Eine Schangse für die Welt von morgen« & »Der Tränenforscher*/*Gibts wirklich. Tränenforscher, auch Lacrimologen genannt, ermittelten z.B., daß emotionale Tränen 24% mehr Eiweißstoffe enthalten als Zwiebeltränen./«, in: Max Goldt, Mein äußerst schwer erziehbarer schwuler Schwager aus der Schweiz. Zweite Version, Berlin: a-verbal 1989, 43-44 & 75-76.

Graffigny, Françoise de, Lettres d’une Péruvienne [1747], Oxford: The Voltaire Foundation 2002.

Gray, Alasdair, Lanark. A Life in 4 Books [1981/1985], London: Macmillan 1994.

Poor Things. Episodes from the Early Life of Archibald McCandless M.D. Scottish Public Health Officer, edited by Alasdair Gray, London & New York: Bloomsbury 1992.

The Book of Prefaces. A Short History of Literate thought in Words by Great Writers of Four Nations from the 7th to the 20th Century, edited & glossed by Alasdair Gray, London & New York: Bloomsbury 2000.

Grimsen, Germar, Hinter Büchern. Der Reigen. Ein- und ausgeleitet von Hexametern aus der Feder Bernd Lüttgerdings mit einem notwendigen Register ausgestattet und mit einem Nachwort des Verlegers versehen, Berlin: Eichborn 2007.

Haddon, Mark, The curious incident of the dog in the night-time, Oxford: Fickling 2003 [trad. Supergute Tage oder die sonderbare Welt des Christopher Boone, München: Blessing 2003].

Hauff, Wilhelm, Mitteilungen aus den Memoiren des Satan [1825/27], Frankfurt/Main: Insel 1984.

Hauff, Wilhelm, Lichtenstein. Romantische Sage aus der württembergischen Geschichte [1826], Stuttgart: Reclam 1988.

Heinse, Wilhelm, Ardinghello und die glückseligen Inseln [1787], Stuttgart: Reclam 1998.

Hermes, Johann Timotheus, Sophiens Reise von Memel nach Sachsen [1769-1773], Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1974.

Lebens-Ansichten des Katers Murr nebst fragmentarischer Biographie des Kapellmeisters Johannes Kreisler in zufälligen Makulaturblättern. Herausgegeben von E.T.A Hoffmann [1820/22], in: E.T.A. Hoffmans Werke, Frankfurt/Main: Insel 1967, vol. III, 127-497.

Hoffmann, Ernst Theodor Amadeus, »Die Irrungen. Fragment aus dem Leben eines Fantasten« [1820], in: E.T.A. Hoffmans Werke, Frankfurt/Main: Insel 1967, vol. IV, 197-236.

Immermann, Karl, Münchhausen. Eine Geschichte in Arabesken [1839], München & Wien: Hanser 1977.

Jacobi, Friedrich Heinrich, Eduard Allwills Papiere [1775/76], Stuttgart: Metzler 1962.

Janosch, Der Mäuse-Sheriff. Lügengeschichten aus dem Wilden Westen, erlogen von einer Maus. Mit schönen Zeichnungen von Janosch, Recklinghausen: Bitter 1973.

Janosch, Oma Luzie gründet einen Indianerstamm, Luzern: Transscripta, 1997.

Jean Paul, »Das Lob der Dummheit« [1782], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. II, vol. 1, 307-368.

Jean Paul, Grönländische Prozesse oder Satirische Skizzen [1783/84], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. II, vol. 1, 371-582.

Jean Paul, Auswahl aus des Teufels Papieren nebst einem nöthigen Aviso vom Juden Mendel [1789], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. II, vol. 2, 110-467.

Jean Paul, Abrakadabra oder Die Baierische Kreuzerkomödie am längsten Tage im Jahr [1789/90], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. II, vol. 2, 529-644.

Jean Paul, Die unsichtbare Loge [1793], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 1, 7-469].

Jean Paul, Hesperus oder 45 Hundposttage. Eine Lebensbeschreibung [1795], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 1, 471-1236.

Jean Paul, Leben des Quintus Fixlein aus funfzehn Zettelkästen gezogen; nebst einem Mußteil und einigen Jus de tablette [1795], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 4, 7-259.

Jean Pauls Biographische Belustigungen unter der Gehirnschale einer Riesin [1795/96], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 4, 261-407.

Jean Paul, Blumen-, Frucht- und Dornenstücke oder Ehestand, Tod und Hochzeit des Armenadvokaten F. St. Siebenkäs [1796], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 2, 7-576.

Jean Paul, Der Jubelsenior. Ein Appendix [1797], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 4, 409-559.

Jean Paul, Das Kampanertal oder über die Unsterblichkeit der Seele, nebst einer Erklärung der Holzschnitte unter den 10 Geboten des Katechismus [1797], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 4, 561-716.

Jean Paul, Palingenesien [1798], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 4, 717-923.

Jean Pauls Briefe und Bevorstehender Lebenslauf [1799], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 4, 925-1080.

Jean Paul, Titan [1800], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 3, 7-830.

Jean Paul, »Des Luftschiffers Giannozzo Seebuch« [1800], in: Komischer Anhang zum Titan. Zweiter Band [1801], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 3, 925-1010.

Jean Paul, Das heimliche Klaglied der jetzigen Männer; eine Stadtgeschichte und Die wunderbare Gesellschaft in der Neujahrsnacht [1801], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 4, 1081-1138.

Jean Paul, Flegeljahre. Eine Biographie [1804/05], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 2, 577-1088.

Jean Paul, Des Feldpredigers Schmelzle Reise nach Flätz mit fortgehenden Noten; nebst der Beichte des Teufels bei einem Staatsmanne [1809], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 6, 7-76.

Jean Paul, Dr. Katzenbergers Badereise nebst einer Auswahl Verbesserter Werkchen [1809], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 6, 77-363.

Jean Paul, Leben Fibels, des Verfassers der Bienrodischen Fibel [1811], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 6, 365-562.

Jean Paul, Der Komet oder Nikolaus Marggraf. Eine komische Geschichte [1822], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 6, 563-1036.

Jean Paul, Selina oder über die Unsterblichkeit der Seele [1825], in: Jean Paul, Sämtliche Werke, München: Hanser 1960-1985, Abt. I, vol. 6, 1105-1236.

Jirgl, Reinhard, Abtrünnig. Roman aus der nervösen Zeit, München & Wien: Hanser 2005.

July, Miranda, »Making Love in 2003«, in: Miranda July, No One Belongs Here More Than You [2007], Edinburgh: Canongate 2008, 107-129.

Jouet, Jacques, L’amour comme on l’apprend à l’École hôtelière, Paris: P.O.L. 2006.

Keillor, Garrison, Lake Wobegon Days, New York: Viking 1985 [trad. Lake Wobegon. Die wahre Geschichte einer kleinen Stadt, die auf keiner Landkarte steht, Wien: Zsolnay 1987].

Klinger, Friedrich Maximilian, Fausts Leben, Taten und Höllenfahrt [1771], Frankfurt/Main: Insel 1964.

Klingemann, Ernst August, Nachtwachen. Von Bonaventura [1805], Frankfurt/Main: Insel 1974.

Kluge, Alexander, Chronik der Gefühle, Frankfurt/Main: Suhrkamp 2000.

Kluge, Alexander, Die Lücke, die der Teuel läßt. Im Umfeld des neuen Jahrhunderts, Frankfurt/Main: Suhrkamp 2003.

Kluge, Alexander, Tür an Tür mit einem anderen Leben. 350 neue Geschichten, Frankfurt/Main: Suhrkamp 2006.

Krausser, Helmut, Melodien oder Nachträge zum quecksilbernen Zeitalter, München: List 1993.

Larbaud, Valery, Allen, Paris: Gallimard 1929.

La Roche, Sophie von, Geschichte des Fräuleins von Sternheim. Von einer Freundin derselben aus Original-Papieren und anderen zuverlässigen Quellen gezogen [1771], München: Winkler 1976.

Le Guin, Ursula K., Always Coming Home, New York: Harper & Row 1985.

Lentz, Michael, »Einige anmerkungen zum fliegen im flugzeug nach Rom [1] nebst anmerkungen« [2002], in: Michael Lentz, Muttersterben. Prosa, Frankfurt/Main: Fischer Taschenbuchverlag 2004, 71-73 (71-81) [1 am 11.10.00 13:35-15:50. Datierung nachträglich vorgenommen: 19.11.00 23:08:55.]

Lenz, Jakob Michael Reinhold, Menalk und Mopsus. Eine Ekloge nach der fünften Ekloge Virgils, Frankfurt & Leipzig [s. n.] 1775 [Digitalisat der Erstausgabe über die »Forschungsstelle J. M. R. Lenz« der Universität Mannheim unter http://www.jacoblenz.de/faksimiles.php?t=8.].

Lewitscharoff, Sibylle, Consummatus, München: Deutsche Verlags-Anstalt 2006.

Klägliche Geschichte von der jämmerlichen Zerstöhrung der Stadt Jerusalem; mit kurzen, aber dabey deutlichen und erbaulichen, Anmerkungen, nach dem Geschmacke des (S. T.) Herrn M. Heinrich Jacob Sievers, erläutert, und als eine Zugabe zu dessen Anmerkungen über die Paßion, ans Licht gestellet von X. Y. Z. Rev. Minist. Cand. [1732], in: Christian Ludwig Liscov, Schriften, Berlin: Himburgsche Buchhandlung 1806, vol. I, 105-172 [Reprint Frankfurt/Main: Athenäum 1972].

Der sich selbst entdeckende X. Y. Z. Oder L-c-s H-rm-n B-ckm-st-rs, Rev. Minist. Candidati, aufrichtige Anzeige der Ursachen, die ihn bewogen, die Geschichte von der Zerstöhrung der Stadt Jerusalem mit kurzen Anmerkungen zu erläutern, und diese Anmerkungen unter einem falschen Namen ans Licht zu stellen, zur Beruhigung und zum Trost des (S. T.) Herrn Magister Sievers, imgleichen zur Rettung der Unschluld seiner Absichten wider allerhand ungleiche Urheile und Deutungen zum Drucke befördert [1733], in: Christian Ludwig Liscov, Schriften, Berlin: Himburgsche Buchhandlung 1806, vol. I, 235-292 [Reprint Frankfurt/Main: Athenäum 1972].

Briontes der Jüngere, oder Lobrede auf den Hochedelgebohrnen und Hochgelahrten Herrn, Hrn. D. Johann Ernst Philippi, öffentlicher Professor der deutschen Beredsamkeit auf der Universität Halle, wie auch Chursächsischen immatriculirten Advocaten etc. etc. nach den Regeln einer natürlichen, männlichen und heroischen Beredsamkeit, gehalten in der Gesellschaft der kleinen Geister, in Deutschland, von einem unwürdigen Mitgliede dieser zahlreichen Gesellschaft [1732], in: Christian Ludwig Liscov, Schriften, Berlin: Himburgsche Buchhandlung 1806, vol. II, 3-82 [Reprint Frankfurt/Main: Athenäum 1972].

Unparteyische Untersuchung der Frage: Ob die bekannte Satyre, Briontes der Jüngere, oder Lobrede auf den Herrn D. Johann Ernst Philippi, Professor der deutschen Wohlredenheit auf der Universität Halle, mit entsetzlichen Religionsspöttereyen angefüllet, und eine strafbare Schrift sey? Bey welcher Gelegenheit zugleich augenscheinlich gezeiget wird, daß der Herr Prof. Philippi die Schrift: Gleiche Brüder, gleiche Kappen etc. unmöglich gemacht haben könne [1732], in: Christian Ludwig Liscov, Schriften, Berlin: Himburgsche Buchhandlung 1806, vol. II, 83-258 [Reprint Frankfurt/Main: Athenäum 1972].

Stand- oder Antritts-Rede, welche der (S.T.) Herr D. Johann Ernst Philippi, öffentlicher Professor der deutschen Wohlredenheit zu Halle, den 21sten December 1732. in der Gesellschaft der kleinen Geister gehalten, samt der Ihm darauf, im Namen der ganzen löblichen Gesellschaft der kleinen Geister, von dem (S.T.) Herrn B. G. R. S. F. M. als Aeltesten der Gesellschaft, gewordenen höflichen Antwort. Auf Befehl und Kosten der Gesellschaft der kleinen Geister zum Drucke befordert [1733], in: Christian Ludwig Liscov, Schriften, Berlin: Himburgsche Buchhandlung 1806, vol. II, 259-378 [Reprint Frankfurt/Main: Athenäum 1972].

Manzel, Mattis, Peinlich. Roman, Zürich: Amman 1995.

Martenson, Jennifer, Xq28¹, Providence: Burning Deck 2001.

Mathews, Harry, 20 Lines a Day [1988], Normal, IL: Dalkey Archive Press 1997.

Melville, Herman, Moby-Dick, or, the Whale, New York: Harper & Brothers/ London: Richard Bentley 1851.

Meyer, Conrad Ferdinand, Huttens letzte Tage. Eine Dichtung [1871/1891], Stuttgart: Reclam 1983.

Modick, Klaus, Bestseller, Frankfurt/Main: Eichborn 2006.

Mörike, Eduard, Maler Nolten. Novelle in zwei Teilen [1832], in: Eduard Mörike: Sämtliche Werke in zwei Bänden, München: Winkler 1967, vol. I, 7-383.

Mörike, Eduard, Mozart auf der Reise nach Prag. Novelle [1855], in: Eduard Mörike: Sämtliche Werke in zwei Bänden, München: Winkler 1967, vol. I, 566-622.

Nabokov, Vladimir, Pale Fire [1962], New York: Random House 1989 [trad. Fahles Feuer, Reinbek: Rowohlt 1968].

Nabokov, Vladimir, Ada or Ardor: A family chronicle, New York: Penguin 1970.

Nicolai, Friedrich, Das Leben und die Meinungen des Herrn Magister Sebaldus Nothanker [1773-1776], Stuttgart: Reclam 1991.

Norfolk, Lawrence, In the shape of a Boar, London: Weidenfeld & Nicholson 2000 [trad. In Gestalt eines Ebers, München: Knaus 2001].

Nota, Alberto, Il bibliomane [1822/27], Novara: Interlinea 2001.

O’Brien, Flann, The third policeman [1940/1969], London: HarperCollins 1993 [trad. Der dritte Polizist, Frankfurt/M. Suhrkamp 1975].

O’Brien, Flann, An béal bocht: nó, An milleánac. Droch-sgéal ar an droch-shaoghal, curta i n-eagar le Myles na gCopaleen [1941], Dublin: Dolmen 1964 [trad. Irischer Lebenslauf. Eine arge Geschichte vom harten Leben. Herausgegeben von Myles na Gopaleen, Frankfurt/Main: Suhrkamp 1977].

O’Brien, Tim, In the lake of the woods, New York: Houghton Mifflin 1994 [trad. Geheimnisse und Lügen, München: Luchterhand 1995].

Örkény, István, Rózsakiállítás, Budapest: Szépirodalmi Könyvkiadó 1977 [trad. Rosenausstellung, Berlin: Volk & Welt 1980].

Örkény, István, Négykezes regény tanulságos története, Budapest: Magvetö Könyvkiadó 1979 [trad. Die lehrreiche Geschichte eines Romans zu vier Händen, Berlin: Volk & Welt 1980].

Panizza, Oskar, Das Liebeskonzil. Eine Himmelstragödie in fünf Aufzügen [1895], Darmstadt: Luchterhand 1982.

Pangborn, Edgar, Davy, New York: St. Martin’s Press 1964 [trad. Davy, München: Heyne 1978].

Perec, Georges, La Disparition. Roman, Paris: Édition Denoël 1969 [trad. Anton Voyls Fortgang. Roman, Frankfurt/Main: Zweitausendeins 1986].

Perec, Georges, La Vie mode d’emploi. Romans, Paris: Hachette 1978 [trad. Das Leben — Gebrauchsanweisung. Romane, Frankfurt/Main: Zweitausendeins 1982].

Poe, Edgar Allan, »The Mystery of Marie Rogêt« [1842/45], in: The complete works of Edgar Allan Poe, New York: AMS 1965, vol. V, 1-66 [trad. »Das Geheimnis um Marie Rogêt«, in: Gesammelte Werke, Zürich: Haffmans 1994, vol. III, 7-79].

Politycki, Matthias, Aus Fälle. Zerlegung des Regenbogens, München: Weismann 1987.

Politycki, Matthias, Weiberroman. Historisch-kritische Gesamtausgabe, München: Luchterhand 1997.

Politycki, Matthias, Ein Mann von vierzig Jahren, München: Luchterhand 2000.

Popow, Jewgeni, Podlinnaja istorija »Seljonych musykantow«, Moskau: Wagrius 1999
[trad. Die wahre Geschichte der Grünen Musikanten, Berlin: Berlin 1999].

Rabener, Gottlieb Wilhelm, »Hinkmars von Repkow Noten ohne Text« [1745], in: Gottlieb W. Rabener, Satiren, Bern: Walthard 1766, vol. III, 3-86.

Ramondino, Fabrizia, Althénopis, Turin: Einaudi 1981 [trad. Althénopis. Kosmos einer Kindheit, Zürich: Arche 1986].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Lucile, ou Les Progrès De La Vertu. Par un Mousquetaire, Québec [s.n.] 1768 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, La Confidence nécessaire, ou Lettres de Mylord Austin de Norfolk, à mylord Humfrey de Dorset, La-Haie [s.n.] 1769 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Le Marquis de T***, ou l'École de la Jeunesse, Tirée des Mémoires recueillis par N. E. A. Desforets, homme-d'affaires de la Maison de T***, Londres [s.n.] 1771 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Adèle de Comm***, ou Lettres d’une fille à son père, Paris [s.n.] 1772 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, La Femme dans les trois états de fille, d'épouse, et de mère. Histoire morale, comique & véritable, Londres & Paris [s.n.] 1773/74 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Les Nouveaux mémoires d’un homme-de-qualité, Paris [s.n.] 1774 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Œuvres choisies de Don François de Quévédo. Traduites de l’Espagnol; En trois parties. Contenant le Fin-Matois [, ou Histoire du Grand-Taquin. Traduite de l'espagnol de Quévedo; avec des Notes historiques & politiques, nécessaires pour la parfaite intelligence de cet Auteur], les Lettres du Chevalier de l’épargne [Où se trouvent plusieurs Conseils pour garder sa bourse, & ne donner que des paroles: traduites de l'espagnol de Quévedo], la Lettre sur les Qualités d’un Mariage [à Madame la Comtesse-Duchesse D'Olivarès], La Haie 1776 [s.n.] 1776 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Le Nouvel Abeilard; ou Lettres de deux amans, qui ne se sont jamais vus, Neufchatel [s.n.] 1778 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, La Malédiction paternelle: lettres sincères et véritables de N.******, à ses Parens, ses Amis, & ses Maîtresses; avec les Réponses: Recueillies & publiées par Thimothée Joly, son Exécuteur testamentaire, Leipsick [s.n.] 1780 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, La Découverte australe Par un Homme-volant, ou Le Dédale français. Nouvelle très-philosophique, Leïpsick [s.n.] 1781 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Les Contemporaines, ou Avantures des plus jolies Femmes de l’âge présent, Lyon: Timothée Joly 1781-1785 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, La Dernière Avanture D’Un Homme de Quarantecinq-ans. Nouvelle utile à plus d’un lecteur, Genf [s.n.] 1783 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Les Veillées du Marais; ou Histoire du grand Prince Oribeau, Roi de Mommonie, au pays d'Evinland; & de la vertueuse Princesse Oribelle, de Lagenie: Tirée des Anciénnes-Annales-Irlandaises, & recenment-translatée en-français: Par Nichols-Donneraill, du Comté de Korke, Descendant de l'Auteur, Imprimé à Waterford, Capitale de Mommonie [s.n.] 1785 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, La Femme infidèlle. Par Maribert-Courtenay, La Haye [s.n.] 1786 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, Monsieur-Nicolas; ou le Cœur-humain dévoilé. Publié par lui-même, Imprimè À La Maison [s.n.] 1794-97 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Restif de la Bretonne, Nicolas Edme, L'Anti-Justine, ou Les Délices de l'amour. Par M. Linguet, Av. au et en Parlem, Palais-Roial [s.n.] 1798 [repr. Genf & Paris: Slatkine 1988].

Rilke, Rainer Maria, Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge [1910], Frankfurt/Main: Suhrkamp 1996.

Rilke, Rainer Maria, Die Sonette an Orpheus. Geschrieben als ein Grab-Mal für Wera Ouckama Knoop [1923], Frankfurt/Main: Insel 1991.

Roa Bastos, Augusto, Yo el supremo, Buenos Aires: Siglo Veintíuno Argentina 1974 [trad. Ich der Allmächtige, Frankfurt/Main: Suhrkamp 2000].

Robbe-Grillet, Alain, La Reprise, Paris: Minuit 2001 [trad. Die Wiederholung, Frankfurt/Main: Suhrkamp 2003].

Roubaud, Jacques, Graal fiction, Paris: Gallimard 1978.

Roussel, Raymond, Nouvelles Impressions d’Afrique [1932]. Französisch/Deutsch, München: Text+Kritik 1980.

Roussel, Raymond, Locus solus [1914], Paris: Pauvert 1965 [trad. Locus solus, Neuwied & Berlin: Luchterhand 1968].

Rosenfield, Israel, Freud’s Megalomania, New York/London: Norton 2000 [trad. Freuds Megalomanie. Mit einer Einführung und Anmerkungen von Professor Albert J. Stewart, Berlin: Berlin Verlag 2002]

Rühm, Gerhard, textall. ein utopischer roman, Reinbek: Rowohlt 1993

Ryman, Geoff, 253: The print remix, London: Flamingo 1998 [trad. 253. Der U-Bahn-Roman, München: Deutscher Taschenbuchverlag 2000]

Scheffel, Joseph Victor von, Ekkehard. Eine Geschichte aus dem 10. Jahrhundert [1855], Zürich: Diogenes 1985.

Schmidt, Arno, Die Gelehrtenrepublik. Kurzroman aus den Roßbreiten [1957], in: Arno Schmidt, Bargfelder Ausgabe, Zürich: Haffmans 1986, Abt. I, vol. 2, 221-351.

Schulz, Frank, Morbus Fonticuli oder die Sehnsucht des Laien, Zürich: Haffmans 2001.

Schulz, Frank, Das Ouzo-Orakel. Hagener Trilogie III, Frankfurt/Main: Eichborn 2006.

Neue Leben. Die Jugend Enrico Türmers in Briefen und Prosa. Herausgegeben, kommentiert und mit einem Vorwort versehen von Ingo Schulze, Berlin: Berlin Verlag 2005.

Senac de Meilhan, Gabriel, L’Emigré [1797], in: René Etiemble (ed.), Romanciers du XVIIIe siècle, Paris: Gallimard 1965, Bd. II, 1547-1912.

Senancour, Étienne Pivert de, Oberman [1804], Paris: Flammarion 2003 [trad. Oberman. Roman in Briefen, Frankfurt/Main: Insel 1982].

Shimoda, Todd A. & L. J. C. Shimoda, The Fourth Treasure, New York: Doubleday 2002.

Solstad, Dag, Armand V. Fotnoter til en uutgravd roman, Oslo: Oktober 2006.

Somoza, José Carlos, La caverna de las ideas, Madrid: Alfaguara 2000 [trad. Das Rätsel des Philosophen, München: Classen 2001].

Stauffer, Michael, »I promise / when the sun comes up, / I promise I’ll be true« [1], Basel: Engler 2001. [1 So singt Tom Waits. Ich will auch Sänger werden.]

Sterne, Laurence, The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman [1759-1767], Oxford: Oxford UP 1998 [trad. Leben und Ansichten von Tristram Shandy, Gentleman, Zürich: Haffmans 1983-1991].

Sterne, Laurence, A Sentimental Journey trough France and Italy by Mr. Yorick [1768], Oxford: Oxford UP 1984.

Süskind, Patrick, Die Geschichte von Herrn Sommer, Zürich: Diogenes 1991.

Swift, Jonathan, A Tale of a Tub [1704], in: Jonathan Swift, The Prose Works, Oxford: Blackwell, vol. I (1957), 1-135 [trad. Ein Tonnenmärchen, Stuttgart: Reclam 1994].

Tabucchi, Antonio, Requiem. Un' allucinazione [Requiem. Uma alucinação, Lissabon 1991], Mailand: Feltrinelli 1992.

Wajcman, Gérard, L’interdit [1986], Caen: Nous 2002 [cf. Gérard Wajcman (2004): »L’interdit«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 177-180].

Wallace, David Foster, Infinite Jest, Boston: Little, Brown & Company 1996.

Wallace, David Foster, »The depressed Person«, »Datum Centurio«, »Octet«, »Adult World (I)«, »Adult World (II)« & »Suicide as a Sort of Present«, in: Brief interviews with hideous men, Boston: Little, Brown & Company 1999, pp. 31-58, 106-110, 111-136, 137-155, 156-161 & 241-244 [trad. Kurze Interviews mit fiesen Männern, Köln: Kiepenheuer & Witsch 2002].

Wallace, David Foster, »Mister Squishy« & »Good Old Neon«, in: Oblivion. Stories, Boston: Little, Brown & Company 2004, pp. 3-66 & 141-181.

Walsh, Rodolfo J., »Nota al pie« [1967], in: Rodolfo J. Walsh, Obra literaria completa, Mexico: Siglo XXI 1981.

David Elphinstone’s gesammelte Werke in kommentierten Einzelausgaben. Band 12: Sinecure. Ein Gedicht von David Elphinstone. Herausgegeben, kommentiert und mit einer Übersetzung versehen von Joseph von Westphalen, München: Renner 1989.

Wezel, Johann Carl, Belphegor oder Die wahrscheinlichste Geschichte unter der Sonne [1776], Nördlingen: Greno 1985.

Wezel, Johann Carl, Hermann und Ulrike. Ein komischer Roman [1780], Stuttgart: Metzler 1971.

Wezel, Johann Carl, Kakerlak oder die Geschichte eines Rosenkreuzers [1784], Freiburg Eulen-Verlag 1985.

Widmer, Urs, Die Forschungsreise. Ein Abenteuerroman, Zürich: Diogenes 1974.

Wieland, Christoph Martin, Der Sieg der Natur über die Schwärmerei oder Die Abenteuer des Don Sylvio von Rosalva. Eine Geschichte worin alles Wunderbare natürlich zugeht [1764], in: Christoph Martin Wieland, Werke, München: Hanser 1964-1968, vol. I, 9-371.

Wieland, Christoph Martin, Musarion, oder die Philosophie der Grazien. Ein Gedicht, in drey Büchern [1768], Stuttgart: Reclam 1974.

Wieland, Christoph Martin, Der goldne Spiegel oder Die Könige von Scheschian. Eine wahre Geschichte aus dem Scheschianischen übersetzt [1772], in: Christoph Martin Wieland, Der goldne Spiegel und andere politische Dichtungen, München & Zürich: Artemis & Winkler 1979, 5-329.

Wieland, Christoph Martin, Geschichte der Abderiten [1777/1781], in: Christoph Martin Wieland, Werke, München: Hanser 1964-1968, vol. II, 125-455.

Wiener, Oswald, die verbesserung von mitteleuropa, roman, Reinbek: Rowohlt 1969.

Nicht schon wieder ...! Eine auf einer Floppy gefundene Datei. Herausgegeben von Evo Präkogler [i.e. Oswald Wiener], München: Matthes & Seitz 1990.

Wurmser, André, Discours de réception fatalement imaginaire de mon successeur à l’académie française suivi de 290 mais, Paris: Temps Actuels 1981 [trad. Zwangsläufig imaginäre Antrittsrede meines Nachfolgers in der Académie fançaise. Eine autobiographische Streitschrift. Mit einigen erhellenden Anmerkungen des Autors, Berlin: Aufbau 1987].

Závada, Pál, Jadviga párnája, Budapest: Magvetö 1997 [trad. Das Kissen der Jadwiga. Tagebuch, München: Luchterhand 2006].

Zesen, Philipp von, Assenat: Das ist derselben und des Josefs Heilige Staths- Lieb- und Lebens-geschicht [1670], Tübingen: Niemeyer 1967.

Des Hochdeutschen Helikonischen Liljenthales / das ist der Hochpreiswuerdigen Deutschgesinneten Genossenschaft Zweiter oder Siebenfacher Liljen-Zunft Vorbericht / ausgefaertiget durch Den Faertigen [i.e Philipp von Zesen], Amsterdam: Kristof Konrad 1679.

Zesen, Philipp von, Prirau / oder Lob des Vaterlandes, Amsterdam: Kristof Konrad 1680.

 

Forschungsliteratur

Ammon, Theodore G. (1993): »A Note on a Note in [Borges'] ›The Library of Babel‹, in: Romance Notes 33/3, 265-269.

Arnould, Jean-Claude & Claudine Poulouin (eds.) (2008): Notes*/ *Études sur l’annotation en littérature, Mont-Saint-Aignan: Publications des universités de Rouen et du Havre.

Aust, Hugo (1993): »Dichter-Kommentar. Am Beispiel der Fußnoten- und Anmerkungspraxis im historischen Roman«, in: Gunter Martens (ed.), Kommentierungsverfahren und Kommentarformen. Hamburger Kolloquium der Arbeitsgemeinschaft für germanistische Edition 4. bis 7. März 1992, autor- und problembezogene Referate, Tübingen: Niemeyer, 93-98.

Baetens, Jan (1987): »La question des notes: l’exemple de Jean Ricardou«, in: Rivista di letterature moderne et comparate 40/4, 358-367.

Baetens, Jan (1991): »Procédures d’appel«, in: Gervais (ed.) 1991, 56-66.

Baetens, Jan (1999): »Qui trouve, cherche. Notes sur Jean-Benoît Puech, Benjamin Jordane, Stéphane Prager et les autres«, in: Jan Herman & Fernand Hallyn (eds.), Le Topos du manuscrit trouvé. Actes du colloque international, Louvain - Gand, 22-24 mai 1997, Leuven/Paris: Peeters 1999, 483-488.

Balcou, Jean (2003): »Olympie [de Voltaire] et ses notes, ou les remarques historiques d’Olympie«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 207-212.

Barney, Stephen A. (ed.) (1991): Annotation and Its Texts, New York & Oxford: Oxford UP.

Battestin, Martin C. (1981): »A Rationale of Literary Annotation: The Example of Fielding’s Novels«, in: Studies in Bibliography 34, 1-22.

Baudry, Hervé (2008): »Contribution à une histoire de la note: le double plan du texte dans La Nuit des Olympica de Gérald Hervé«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 301-323.

Benrekassa, Georges (2004): »Les incertaines frontières du savoir: à propos de l’annotation dans L’Esprit des lois«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 83-101.

Bensman, Joseph (1988): »The aesthetics and politics of footnoting«, in: International Journal of Politics, Culture, and Society 1/3, 443-470.

Benstock, Shari (1983): »At the Margin of Discourse: Footnotes in the Fictional Text«, in: PMLA 98/2, 204-225.

Béra, Matthieu (2008): » « Présentation de soi » et rapport aux autres dans les notes de la Division du travail social de Durkheim«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 91-109.

Bernays, Michael (1892): »Zur Lehre von den Citaten und Noten«, in: Michael Bernays, Schriften zur Kritik und Litteraturgeschichte, Stuttgart, Leipzig & Berlin: Göschen’sche Verlagshandlung & Behr’s Verlag (E. Bock), 1895-1899, Bd. 4 [ed. Georg Witkowski], 253-347.

Bessire, François (2003): »Du burlesque au philosophique: les notes de La Pucelle [d’Orléans de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 270-279.

Bessire, François (2008): »Les suites comiques de l’érudition: la note parodique de Saint-Hyacinthe à Du Laurens«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 243-256.

Bilous, Daniel (1991): »De la mimonote à la pseudonote (sur la note de pastiche)«, in: Gervais (ed.) 1991, 32-43.

Blair, Ann (2000) : »Annotating and indexing natural philosophy«, in: Marina Frasca-Spada & Nick Jardine (eds.), Books and the Sciences in History, Cambridge: Cambridge UP, 69-89.

Bombart, Mathilde (2008): »Le savoir des clés: note, érudition et lecture à clé. Un annotateur de Boileau au XVIIIe siècle, Claude Brossette«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 185-202.

Boucher, Gwenaëlle (2003): »Epîtres annotées [de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 314-323.

Bowersock, Glen W. (1983): »The Art of the Footnote«, in: American Scholar 53, 54-62.

Bray, Joe, Miriam Handley & Anne C. Henry (eds.), Ma(r)king the Text: The presentation of meaning on the literary page, Aldershot & al.: Ashgate 2000.

Burkle-Young, Francis A. & Saundra Rose Maley (1996): The art of the footnote. The intelligent student’s guide to the art and science of annotating texts, Lanham/MD: UP of America.

Cahn, Michael (1997): »Die Rhetorik der Wissenschaft im Medium der Typographie. Zum Beispiel die Fußnote«, in: Hans-Jörg Rheinberger, Michael Hagner & Bettina Wahrig-Schmidt (eds.), Räume des Wissens. Repräsentation, Codierung, Spur, Berlin: Akademie, 91-109.

Cammagre, Geneviève (2008): »Diderot et la note, de l’Essai sur la vie de Sénèque à l’Essai sur les règnes de Claude et de Néron«, in: Dürrenmatt (ed.) 2008, 197-214.

Cave, Christophe (2003): »Les notes du Triumvirat de Voltaire: la construction progressive d’un dispositif militant«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 223-237.

Chatelain, Jean-Marc (1999): »Humanisme et culture de la note«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 26-36.

Chatelain, Jean-Marc (1999): »Le Voyage de Varthema annoté par Guillaume Budé«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 67-71.

Chatelain, Jean-Marc (2008): »La note comme fondement de la lecture humaniste«, in: Dürrenmatt (ed.) 2008, 21-32.

Colonna, Vincent (1985): »Fausses notes«, in: Cahiers Georges Perec [Colloque de Cerisy 1984] 1, 96-109.

Connors, Robert J. (1998): »The Rhetoric of Citation Systems, Part I: The Development of Annotation Structures from the Renaissance to 1900«, in: Rhetoric Review 17/1, 6-48.

Connors, Robert J. (1999): »The Rhetoric of Citation Systems, Part II: Competing Epistemic Values in Citation«, in: Rhetoric Review 17/2, 219-245.

Coron, Antoine (1999): »Les exemplaires annotés: des bibliothèques érudites aux cabinets d’amateurs«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 57-66.

Cosgrove, Peter W. (1991): »Undermining the Text: Edward Gibbon, Alexander Pope, and the Anti-Authenticating Footnote«, in: Barney (ed.) 1991, 130-151.

Cotoni, Marie-Hélène (2003): »Les notes de Saül [de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 213-222.

Courtillé, Anne (1988): »La décoration des marges dans les manuscrits enluminés du Moyen Age en France«, in: Marotin (ed.) 1988, 9-16.

Crogiez, Michèle (2003): »Voltaire, Rousseau et leurs notes, ou de leurs rapports avec leur lecteur«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 74-83.

Cronk, Nicholas (2003): »M. de Morza [i.e. Voltaire], l’homme et l’œuvre«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 187-206.

Cronk, Nicholas & Christiane Mervaud (2003): »Stratégies de la note dans l’œuvre voltairienne«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 3-36.

Cronk, Nicholas & Christiane Mervaud (eds.), Les Notes de Voltaire. Une écriture polyphonique, Oxford: Voltaire Foundation 2003 (Studies on Voltaire and the Eighteenth Century/SVEC 2003/03).

Dagron, Tristan (2008): »Annotation et commentaire: considérations méthodologiques et pratiques«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 203-215.

Dauvois, Nathalie (2008): »Commentarii, explanationes, annotationes. De quelques formes de notes marginales ou infrapaginales au début de l’imprimerie«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 145-158.

Dauvois, Nathalie (2008): »Annotations d’auteurs à l’aube de l’imprimerie: d’une autorité à l’autre«, in: Dürrenmatt (ed.) 2008, 7-20.

Davaille, Florence (2008): » « Mais nous en reparlerons … » Pratique de la note dans une correspondance privée du XXe siècle: Jean Paulhan à ses destinataires«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 121-130.

Davis, Simon (2003): »Les notes des Lois de Minos [de Voltaire]: pertinence ou impertinence?«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 238-244.

Delon, Michel (2003): »Le discours infrapaginal dans Les Liaisons dangereuses«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 138-145.

Derrida, Jacques (1991): »This Is Not an Oral Footnote«, in: Barney (ed.) 1991, 192-205 [trad. »Ceci n’est pas une note infrapaginale orale«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 103-125].

Déruelle, Aude (2004): »Refus balzacien de la note«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 141-154.

Dornier, Carole (2008): »Notes, additions, intercalations: les incertitudes du statut textuel dans les Pensées de Montesquieu«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 63-72.

Dotzler, Bernhard (2000): »Virtual Textuality oder: Vom parodistischen Ende der Fußnote im Hypertext«, in: p0es1s - Poetologie digitaler Texte, Kassel, 20.-22. Oktober 2000 (www.dichtung-digital.de/Forum-Kassel-Okt-00/Dotzler).

Dürrenmatt, Jacques (2000): »De l’art de Battre les buissons ou de la note comme espace du détour dans la Lettre à d’Alembert«, in: Liliane Louvel (ed.), Le détour, Poitiers: UFR de Langues et Littératures 2000 [La Licorne 2000/54], 179-189.

Dürrenmatt, Jacques & Andréas Pfersmann (eds.), L’Espace de la note, Rennes: Presses Universitaires de Rennes 2004 [La Licorne 2003/67].

Dürrenmatt, Jacques (2003): »La note comme lieu d’autoréférence«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 51-64.

Dürrenmatt, Jacques (2004): »Notes intertextuelles chez Stendhal et Louvet«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 127-140.

Dürrenmatt, Jacques (2004): »Glissements de notes: gloses, commentaires et déviations«, in: XVIIe siècle 224/3, 413-427.

Dürrenmatt, Jacques (2008): »Des notes de langue d’Andréa de Nerciat«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 257-266.

Dürrenmatt, Jacques (ed.), La note dautorité. Aperçus historiques (XVIe-XVIIIe s.), Paris: Champion 2008 [Littératures Classiques 64].

Dworkin, Craig (2005): »Textual Prostheses«, in: Comparative Literature, 57/1, 1-24.

Eckstein, Evelyn (2001): Fußnoten. Anmerkungen zu Poesie und Wissenschaft, Münster: Lit.

Ertzscheid, Olivier (2004): »De la note de bas de page au lien hypertexte: philosophie de l’identique et stylistique de l’écart«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 199-211.

Fabre, Frantz (1988): »La marge et le poème. Autour d’un poème de E. E. Cummings«, in: Marotin (ed.) 1988, 17-32.

Favreau, Francis (2004): »La note et le chapitre: lecture du dispositif de trou de mémoire d’Hubert Aquin«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 181-195.

Feierstein, Liliana Ruth (2008) : »N. de la T.: los pies del texto«, in: Liliana Ruth Feierstein & Vera Elisabeth Gerling (eds.), Traducción y poder. Sobre marginados, infieles, hermeneutas y exiliados, Madrid & Frankfurt/Main: Vervuert/Iberoamericana, 17-33.

Ferret, Olivier (2003): »Les systèmes évolutifs de l’annotation des satires en vers, ou les vrais-faux rapports de M.*** [i.e. Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 288-303.

Ferry, Ariane (2008): »La note de bas de page, une provocation à la fiction. Réflexions croisées autour d’un faux roman grec antique (La Caverne des Idées de José Carlos Somoza) et du Précis de littérature du XXIe siècle, pastiche signé par Pierre Jourde et Éric Naulleaudry«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 287-299.

Fisch, Stefan & Peter Strohschneider (1987): »Die Basis des wissenschaftlichen Diskurses. Anmerkungen zu: Peter Rieß’, Vorstudien zu einer Theorie der Fußnote«, in: Germanisch-Romanische Monatsschrift 37, 447-461; wieder in: Rieß, Fisch & Strohschneider 1995, 29-57.

Fishburn, Evelyn (2001): »A Footnote to Borges Studies: A Study of the Footnotes«, University of London/Institute of Latin American Studies, Occasional Papers 26.

Fohrmann, Jürgen (1988): »Der Kommentar als diskursive Einheit der Wissenschaft«, in: Jürgen Fohrmann & Harro Müller (eds.), Diskurstheorien und Literaturwissenschaft, Frankfurt/M.: Suhrkamp, 244-257.

Frasca-Spada, Marina (2000) : »Compendious footnotes«, in: Marina Frasca-Spada & Nick Jardine (eds.), Books and the Sciences in History, Cambridge: Cambridge UP, 171-189.

Genette, Gérard (1987): Seuils, Paris: Seuil [trad. Paratexte. Das Buch vom Beiwerk des Buches, Frankfurt/M.: Suhrkamp 2001], »Les notes« pp. 293-315 [»Anmerkungen« pp. 304-327].

Gernez, Emma (2003): »Les notes des la Correspondance [de Voltaire] dans l’édition de Kehl«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 350-358.

Gervais, André (1991): »Le passage: à la note«, in: Gervais (ed.) 1991, 85-100.

Gervais, André (ed.) (1991): Poétique de la note [Urgences 31], Rimouski: Université du Québec.

Gleize, Jean-Marie (2008): »Noter, notuler, marginer, écrire«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 15-24.

Goulbourne, Russell (2003): »De la mise en scène à la mise en page: les notes dans le théâtre comique de Voltaire«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 245-254.

Grafton, Anthony (1991): »Discitur ut agatur: How Gabriel Harvey Read His Livy«, in: Barney (ed.) 1991, 108-129.

Grafton, Anthony (1997): The Footnote. A Curious History, Cambridge/MA: Harvard UP [trad. Die tragischen Ursprünge der deutschen Fußnote, Berlin: Berlin 1995].

Granderoute, Robert (2003): »Les notes des opuscules en faveur de la justice, des Mémoires des Calas au Prix de la justice et de lhumanité [de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 338-349.

Haghebaert, Élisabeth (1991): »Sur trois notes«, in: Gervais (ed.) 1991, 44-55.

Hamilton, Albert C. (1981): »The philosophy of the footnote«, in: A. Hugh de Quehen (ed.), Editing poetry from Spenser to Dryden. Papers given at the Sixteenth Annual Conference on Editorial Problems, University of Toronto, 31 October-1 November 1980, New York: Garland 1981, 127-163.

Hamm, Rainer (2002): »Was wird aus der Rieß’schen Fußnotologie im juristischen Schrifttum des Informationszeitalters?«, in: Ernst-Walter Harnack, Hans Hilger, Volkmar Mehle & Gunter Widmaier (eds.), Festschrift für Peter Rieß zum 70. Geburtstag, Berlin/New York: de Gruyter 2002, 907-916.

Hanna III, Ralph (1991): »Annotation as Social Practice«, in: Barney (ed.) 1991, 178-184.

Hansen, Michel (1988): »Des marges du savoir aux savoirs de la marge (la marge dans les Essais de Montaigne)«, in: Marotin (ed.) 1988, 89-107.

Harnack, Adolf von (1911): »Über Anmerkungen in Büchern«, in: Adolf von Harnack, Aus Wissenschaft und Leben, Gießen: Töpelmann, 148-162.

Hébert, Robert (1991): »Saut de note. Pour une déontologie de la pensée pure«, in: Gervais (ed.) 1991, 7-18.

Henry, Jacqueline (2000): »De l’érudition à l’échec: la note du traducteur«, in: Meta. Journal des traducteurs 45/2, 228-240.

Herschberg Pierrot, Anne (1985): »La marge des notes«, in: Almuth Grésillon & Michael Werner (eds.), Leçons d’écriture. Ce que disent les manuscrits. Hommage à Louis Hay, Paris: Lettres Modernes/Minard 1985, 69-78.

Herschberg Pierrot, Anne (1994): »Les notes de Proust«, in: Genesis 6, 61-78.

Hilbert, Betsy (1989): »Elegy for Excursus: The Descent of the Footnote«, in: College English 51/4, 400-404.

Himmelfarb, Gertrude (1991) »Where Have All the Footnotes Gone?«, in: The New York Times Book Review, June 16, 1 & 24, and in: Gertrude Himmelfarb, On Looking Into the Abyss. Untimely Thoughts on Culture and Society, New York: Knopf 1994, 122-130.

Hoffmann, Volker (1971): »Hamanns Autorschaft in philologischen Figuren«, in: Volker Hoffmann, Johann Georg Hamanns Philologie. Hamanns Philologie zwischen enzyklopädischer Mikrologie und Hermeneutik, Stuttgart et al.: Kohlhammer, 87-145 (= Cp. II).

Houppermans, Sjef (1991): »La note roussellienne«, in: Gervais (ed.) 1991, 19-31.

Hunt, John Dixon (1982): »Œuvre and Footnote«, in: John Dixon Hunt & Faith M. Holland (eds.), The Ruskin Polygon. Essays on the Imagination of John Ruskin, Manchester: Manchester University Press 1982, 1-20.

Irvine, Martin (1994): »The semiology of the page and the layout
of glosses«, in: Martin Irvine, The Making of Textual Culture. ›Grammatica‹ and Literary Theory 350-1100, Cambridge: Cambridge University Press, 371-392 [Cp. 8.4].

Iverson, John R. (2003): »La Tactique [de Voltaire] et les stratégies de la note dans la satire en vers«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 304-313.

Jacob, Christian (1999): »Périples de lecteurs. Notes sur Athénée«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 19-25.

Kaestner, Jürgen (1984): »Anmerkungen in Büchern. Grundstrukturen und Hauptentwicklungslinien, dargestellt an ausgewählten literarischen und wissenschaftlichen Texten«, in: Bibliothek. Forschung und Praxis 8, 203-226.

Kahn, Robert (2008): »La revanche de la note: Le Haut Langage d’Erich Auerbach«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 111-119.

Koppenfels, Werner von (2007): »Die Unterwelt der ironischen Fußnote«, in: Werner von Koppenfels, Der Andere Blick oder Das Vermächtnis des Menippos. Paradoxe Perspektiven in der europäischen Literatur, München: Beck 2007, 247-275.

Krief, Huguette (2003): » «Quid est veritas?»: références et annotations latines dans les carnets de Voltaire«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 359-371.

Labbe, Jacqueline (2000): »›Transplanted into more congenial soil‹: footnoting the Self in the poetry of Charlotte Smith«, in: Bray, Handley & Henry (eds.) 2000, 35-54.

Lajus, Sybille (2004): »La note infrapaginale dans les albums de littérature jeunesse: entre visée didactique et espace de création«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 227-241.

Lauriol, Claude (2003): »La Beaumelle et ses éditions annotées de Voltaire«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 177-186.

Lawler, Traugott (1991): »Medieval Annotation: The Example of the Commentaries on Walter Map's Dissuasio Valerii«, in: Barney (ed.) 1991, 94-107.

Leclerc, Yvan (2008): »Annoter sur papier et sur écran: l’exemple de la Correspondance de Flaubert«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 217-225.

Lefèbvre, Julie (2004): »›Note‹ et ›Note‹: proposition de défrichage linguistique«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 27-50.

Letrouit, Jean (1999): »La prise de notes de cours sur support imprimé dans les collèges parisiens au XVIe siècle«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 47-56.

Libral, Florent (2008): »La note d’autorité dans la poésie religieuse au XVIIe siècle«, in: Dürrenmatt (ed.) 2008, 147-168.

Lioure, Michel (1988): »Les Marginalia de Valéry«, in: Marotin (ed.) 1988, 51-59.

Lioure, Michel (1988): »La marge d’une œuvre: Valery Larbaud, Allen et les Notes sur Allen«, in: Marotin (ed.) 1988, 61-70.

Lipking, Lawrence (1977): »The Marginal Gloss«, in: Critical Inquiry 3, 609-655.

Lütkehaus, Ludger (1994): Unfröhliche Wissenschaft. Die Lage der Geisteswissenschaften aus der Sicht der Fußnote, Marburg: Basilisken-Presse.

Madelénat, Daniel (1988): »La marge dans la biographie«, in: Marotin (ed.) 1988, 33-44.

Mainberger, Sabine (2002): »Die zweite Stimme. Zu Fußnoten in literarischen Texten«, in: Poetica 33, 337-353.

Margolin, Jean-Claude (2008): »Regards sur quelques notes marginales et manuscrits d’Érasme ainsi que leur utilisation par l’humaniste«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 27-44.

Marotin, François (1988): »L’éditeur et l’annotation marginale dans Oberman de Senancour«, in: Marotin (ed.) 1988, 45-50.

Marotin, François (ed.) (1988): La marge. Actes du colloque de Clermont-Ferrand (janvier 1986), Clermont-Ferrand: Association des Publications de la Faculté des Lettres et Sciences Humaines.

Martin, Christophe (2008): »Les notes auctoriales dans l’Émile de Rousseau«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 73-89.

Martin, Dieter (2008): »Gedichte mit Fußnoten. Zesens Prirau und der frühneuzeitliche Eigenkommentar«, in: Maximilian Bergengruen & Dieter Martin (eds.), Philipp von Zesen. Wissen - Sprache - Literatur, Tübingen: 2008, 141-160.

Maurice, Jean (2008): »La glose et la note dans une traduction médiévale de la Consolation de la Philosophie de Boèce«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 133-143.

Mayali, Laurent (1991): »For a Political Economy of Annotation«, in: Barney (ed.) 1991, 185-191.

Mayer, Robert (1999): »The illogical status of novelistic discourse: Scott’s footnotes for the Waverley novels«, in: ELH 66, 911-937.

McCabe, Richard A. (2000): »Annotating anonymity, or putting a gloss on The Shepheardes Calender«, in: Bray, Handley & Henry (eds.) 2000, 35-54.

McFarland, Thomas (1991): »Who Was Benjamin Whichcote? or, The Myth of Annotation«, in: Barney (ed.) 1991, 152-177.

Menant, Sylvain (2003): »Voltaire dans le contexte: les notes de Louis Racine et le genre du poème annoté«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 84-94.

Mervaud, Christiane (2003): »Triomphe et mort de la note: La Bible enfin expliquée [de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 372-386.

Michaud, Ginette (1991): »Fragments, journaux, carnets: prendre tout en note, noter le rien«, in: Gervais (ed.) 1991, 67-84.

Mikva, Abner J. (1985): »Goodbye to Footnotes«, in: University of Colorado Law Review 56, 647-653.

Milhe Poutingon, Gérard (2004): »Les notes marginales dans le Champfleury de Geoffroy Tory: des auxiliaires de lisibilité«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 67-82.

Milhe Poutingon, Gérard (2008): »La note marginale au XVIe siècle: une expérience de l’espace«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 45-61.

Morel, Martine (2008): »Éditer l’Iter Suecicum de Pierre-Daniel Huet: la note dans tous ses états ou la genèse d’une édition«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 173-184.

Mortier, Roland (2003): »Les notes de l’Examen important de milord Bolingbroke [de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 333-337.

Moureaux, José-Michel (2003): »Du ludique au didactique: de quelques registres de l’annotation voltairienne«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 167-176.

Mulsow, Martin (2007): »Philologische Libertinage. Kommentarparodien und ›wildes Denken‹ von Berni bis Saint-Hyacinthe« & »Vom Lohn der Frechheit. Philosophische Innovation aus dem Geist der Satire«, in: Martin Mulsow, Die unanständige Gelehrtenrepublik. Wissen, Libertinage und Kommunikation in der Frühen Neuzeit, Stuttgart: Metzler, 27-66 & 87-121.

Newman, Jane O. (2001): »Citational Science: Textuality and the Authority of the ›Scientific Fact‹ in Early Modern Central Europe (Lohenstein’s Cleopatra, 1680)«, in: James F. Poag & Claire Baldwin (eds.), The Construction of Textual Authority in German Literature of the Medieval and Early Modern Periods, Chapel Hill: University of North Carolina Press 2001, 211-238.

Nichols, Stephen G. (1991): »On the Sociology of Medieval Manuscript Annotation«, in: Barney (ed.) 1991, 43-73.

Nimis, Steve (1984): »Fußnoten. Das Fundament der Wissenschaft«, in: Arethusa 17, 105-134.

Nohrnberg, James (1991): »Justifying Narrative: Commentary within Biblical Storytelling«, in: Barney (ed.) 1991, 3-42.

Palmeri, Frank (1990): »The Satiric Footnotes of Swift and Gibbon«, in: The Eighteenth Century 31/3, 245-262; wieder in: Frank Palmeri (ed.), Critical Essays on Jonathan Swift, New York: G. K. Hall, 1993, 187-203.

Parish, Richard (2008): »La note outil de polémique: le cas des Dialogues sur le quiétisme«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 229-241.

Pfersmann, Andréas (1983): »L’ironie romantique chez Sade«, in: Michel Camus & Philippe Roger (eds.), Sade, écrire la crise, Paris: Belfond, 85-97.

Pfersmann, Andréas (1996): »Num mar espumante de notas. Iluminismo et Antiiluminismo nas Notas de Rodapé do Romance do Século das Luzes«, in: Remate de males (Campinas) 16, 9-26.

Pfersmann, Andréas (2001): »Les gloses de Martinus Scribblerus ou du bon usage de l’autorité dans le discours«, in: Alckmar Luiz dos Santos (ed.), Lugares Textuais do Romance. Curso de Pós-Graduação em Literatura (Universidade Federal de Santa Catarina) / Centre d’Etudes du Roman et du Romanesque (Université de Picardie - Jules Verne), Florianópolis, 213-248.

Pfersmann, Andréas (2003): »Espace public, notes personnelles: les interventions infrapaginales de l’auteur dans le roman du dix-huitième siècle«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 110-137.

Pfersmann, Andréas (2004): »Le priapisme infrapaginal«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 103-125.

Pfersmann, Andréas (2004): »Le discours préfaciel sur les notes aux XVIIe et XVIIIe siècles«, in: Textuel 46, 145-182.

Pfersmann, Andréas (2005): »La censure de la note dans La Nouvelle Héloïse«, in: Jacques Domenech (ed.), Censure, autocensure et art d’écrire, Brüssel: Éd. Complexes, 191-204.

Pfersmann, Andréas (2007): »Dans les marges de Henri Matisse, Roman ou la relecture tardive selon Aragon«, in: Mireille Hilsum (ed.), La relecture de l’œuvre par ses écrivains mêmes. Tome II Se relire contre l’oubli? (XXe siècle), Paris: Éd. Kimé, 55-68.

Pfersmann, Andréas (2008): »Les notes dans le « roman de la contre-histoire » : Augusto Roa Bastos et Patrick Chamoiseau«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 325-351.

Pfersmann, Andréas (2008): »Le siège de Commentariopolis ou heurs et malheurs de l’autorité«, in: Dürrenmatt (ed.) 2008, 75-122.

Phillips, John (2002): »Sade’s Footnotes«, in: French Studies 56, 153-163.

Pickford, Susan (2004): »Les notes éditoriales comme élément constitutif du statut d’un ouvrage classique: l’exemple de A sentimental journey de Laurence Sterne«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 213-226.

Pingaud, Bernard (2004): »Peut-on annoter un roman?«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 21-25.

Rannaud, Gérald (1997): »La marge et la pensée. Notes sur la ›marginale‹ chez Stendhal«, in: Volpilhac-Auger (ed.) 1997, 113-125.

Richard, Francis (1999): »Louis Picques, ›docteur de la Maison
et Société de Sorbonne‹: les annotations d’un théologien féru de langues orientales«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 42-46.

Pold, Søren (2004): »Novel Media. On Typographical Consciousness and Marginal Realism in Nicholson Baker«, in: Karen-Margrethe Simonsen, Maria Ping Huang & Mads Rosendahl Thomsen (eds.), Reinventions of the Novel. Histories and Aesthetics of a Protean Genre, Amsterdam: Rodopi, 137-153.

Pollak, Oliver B. (2006): »The Decline and Fall of Bottom Notes, op. cit., loc. cit., and a Century of the Chicago Manual of Style«, in:
Journal of Scholarly Publishing 38/1, 14-30.

Poulouin, Claudine (2008): »Le Voyage du jeune Anacharsis en Grèce: usage complexé et mise en fiction de la note savante«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 267-286.

Rannaud, Gérald (1999): »La Marge et la Pensée: notes sur la ›marginale‹ chez Stendhal«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 72-77.

Rehm, Walther (1959): »Jean Pauls vergnügtes Notenleben oder Notenmacher und Notenleser«, in: Jahrbuch der Deutschen Schillergesellschaft 3, 244-337; wieder in: Walther Rehm, Späte Studien, Bern & München: Francke, 1964, 7-96.

Rétat, Pierre (1998): »La remarque baylienne«, in: Hans Bots (ed.), Critique, savoir et érudition à la veille des Lumières / Critical Spirit, Wisdom and Erudition on the Eve of the Enlightenment. Le/The Dictionaire historique et critique de/of Pierre Bayle (1647-1706), Amsterdam & Maarssen, APA-Holland University Press, 1998, 27-39.

Rétat, Claude (2003): »L’annotation des mystères: l’Histoire des religions de François-Henri-Stanislas Delaulnaye (1791-1795)«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 146-163.

Rétat, Pierre (2003): »Les notes du Dictionnaire de Bayle«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 39-47.

Rieß, Peter (1983): Vorstudien zu einer Theorie der Fußnote, Berlin: de Gruyter; wieder in: Rieß, Fisch & Strohschneider 1995, 1-28.

Rieß, Peter, Stefan Fisch & Peter Strohschneider (1995): Prolegomena zu einer Theorie der Fußnote, Münster: LIT.

Saby, Frédéric (1997): »La mise en texte des notes à l’époque moderne«, in: Volpilhac-Auger (ed.) 1997, 23-37.

Schulte, Christoph (2009): »Die Erfindung der hebräischen Fußnote in Preußen. Über die kulturelle und politische Bedeutung von typografischen Veränderungen«, in: Eva Lezzi & Dorothea M. Salzer (eds.), Dialog der Disziplinen. Jüdische Studien und Literaturwissenschaft, Berlin: Metropol 2009, 253-290.

Scott, David (2000): »Signs in the text: the role of epigraphs, footnotes and typography in clarifying the narrator-character relationship in Stendhal’s Le Rouge et le noir«, in: Bray, Handley & Henry (eds.) 2000, 26-34.

Séité, Yannick (1996): »La note infrapaginale est-elle une forme brève? Le cas de Rousseau, «éditeur» de Julie«, in: Simone Messina (ed.), La Forme brève. Actes du colloque franco-polonais, Lyon, 19-21 septembre 1994, Paris/Fiesole: Champion/Ed. Cadmo 1996, 179-193.

Séité, Yannick (1997): »Voltaire cible des notes infrapaginales de La Nouvelle Héloïse«, in: Ulla Kölving & Christiane Mervaud (eds.), Voltaire et ses combats. Actes du Congrès international Oxford-Paris, 29 septembre-5 octobre 1994, Oxford: Voltaire Foundation 1997, II, 1023-1035.

Séité, Yannick (2002): Du livre au lire: La nouvelle Héloïse: Roman des Lumières, Paris: Champion.

Séité, Yannick (2003): »Les pratiques rousseauistes de la note«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 48-73.

Serça, Isabelle (2004): »La note de bas de page ›mise en vedette‹: Proust traducteur de Ruskin«, in: Dürrenmatt & Pfersmann (eds.) 2004, 157-176.

Seth, Catriona (2003): »Les notes de Roucher, ou l’autre poème«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 95-109.

Shelton, Jen (1998): »Issy’s footnote: Disruptive narrative and the discursive structure of incest in Finnegans Wake«, in: ELH 66, 203-221.

Siganos, André (1997): »De l’infrapaginal«, in: Volpilhac-Auger (ed.) 1997, 11-21.

Stang, Harald (1992): Einleitung – Fußnote – Kommentar. Fingierte Formen wissenschaftlicher Darstellung als Gestaltungselemente moderner Erzählkunst, Bielefeld: Aisthesis [Phil. Diss. Universität Bonn 1991].

Stevens, Anne H. & Jay Williams (2006): »The Footnote, in Theory«, in: Critical Inquiry 32, 208-225.

Tardy, Cécile (2008): »Dans la marge des lettres: les modalités d’un transfert d’autorité au milieu du XVIIe siècle«, in: Dürrenmatt (ed.) 2008, 123-145.

Tesnière, Marie-Hélène (1999): »Pétrarque, lecteur de Tite-Live:
les annotations du manuscrit latin 5690 de la Bibliothèque nationale de France«, in: Revue de la Bibliothèque nationale de France 2 [Le livre annoté], 37-41.

Thompson, Christopher W. (1985): »Expression et conventions typographiques: les notes en bas de page chez Stendhal«, in: Victor Del Litto (ed.), La Création romanesque chez Stendhal. Actes du XVI. Congrès International Stendhalien, Paris, 26-29 avril 1983, Genf: Droz 1985, 35-45.

Toon, Thomas E. (1991): »Dry-Point Annotations in Early English Manuscripts: Understanding Texts and Establishing Contexts«, in: Barney (ed.) 1991, 74-93.

Tribble, Evelyn B. (1993): Margins and marginality. The printed page in early modern England, Charlottesville/VA: UVP.

Tribble, Evelyn B. (1997): »›Like a Looking-Glas in the Frame‹: From the Marginal Note to the Footnote«, in: David C. Greetham (ed.), The Margins of the Text, Ann Arbor: UMP, 229-244.

Tschichold, Jan (1975): »Der Satz von Notenziffern und Fußnoten«, in: Jan Tschichold, Ausgewählte Aufsätze über Fragen der Gestalt des Buches und der Typographie, Basel & Stuttgart: Birkhäuser, 143-148.

Tsien, Jennifer (2003): »La taxinomie des êtres imaginaires [de La Pucelle d’Orléans de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 280-287.

Vercruysse, Jeroom (2003): »Les notes du Poème de Fontenoy [de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 255-269.

Virbel, Jacques (1994): »Annotation dynamique et lecture experimentale: vers une nouvelle glose?«, in: Littérature 96, 91-105.

Volpilhac-Auger, Caherine (1997) (ed.): Le texte et son commentaire [Recherches et Travaux 53], Grenoble: Université Stendhal-Grenoble.

Volpilhac-Auger, Caherine (1997): »Le texte et son commentaire«, in: Volpilhac-Auger (ed.) 1997, 3-8.

Volpilhac-Auger, Caherine (2003): »De la typographie à l’écriture de l’histoire: quelques notes en marge de l’Essai sur les mœurs [de Voltaire]«, in: Cronk & Mervaud (eds.) 2003, 324-332.

Volpilhac-Auger, Caherine (2003): »Du bon usage des manchettes et des notes: typographie et genre littéraire chez Montesquieu«, in: Bulletin du bibliophile 2, 257-272.

Vormbaum, Thomas (2000): »Epilegomena zu einer Theorie der Fußnote«, in: Jahrbuch für Marginalistik I, 21-45.

Warner, Nicholas O., »The Footnote as Literary Genre: Nabokov’s Commentaries to Lermontov and Puskin«, in: The Slavic and East European Journal 30/2 (1986), 167-182.

White, Glyn (2000): »The critic in the text: footnotes and marginalia in the Epilogue to Alasdair Gray’s Lanark: A Life in Four Books«, in: Bray, Handley & Henry (eds.) 2000, 55-70.

White, Patricia S. (1991): »Black and White and Read All Over: A Meditation on Footnotes«, in: Text 5, 81-90.

Willberg, Hans P. & Friedrich Forssman (1997): Lesetypographie, Mainz: Schmidt (Fußnoten 144-149, Marginalien 150sq.).

Winston, Mathew (1977): »Watt’s First Footnote«, in: Journal of Modern Literature 6/1, 69-82.

Wolfgang, Aurora (1997): »Intertextual Conversations: The Love-Letter and the Footnote in Madame de Graffigny’s Lettres d’une Péruvienne«, in: Eighteenth-Century Fiction 10/1, 15-28.

Worth-Stylianou, Valérie (2008): »Du parcours d’un traité d’obstétrique: les notes dans les versions françaises des Divers travaux de Rösslin (1536-1632)«, in: Arnould & Poulouin (eds.) 2008, 159-171.

Zerby, Chuck (2001): The devil’s details: A history of footnotes, Montpelier, VT : Invisible Cities Press.

Zubarik, Sabine (2005): Paratexte: Fußnoten und Anmerkungen als textkonstituierende Bestandteile neuerer Erzählliteratur, Phil. M.A., Universität Erfurt.

 

Varia & Curiosa

Balkin, Jack M., »The Footnote«, in: Northwestern University Law Review 83 (1989), 275 [»a deconstructive reading of United States v. Carolene Products Co., 304 U.S. 144 (1938), and its footnote four, 304 U.S. at 152 n.4., the most famous footnote the Supreme Court ever wrote«].

Belloc, Hilaire, »On Footnotes« [1923], in: Selected Essays by Hilaire Belloc, London: Methuen 1948, 169-175.

Holbein, Ulrich, »Bibliophile Pathologie/Symptom Fußnote«, in: Ulrich Holbein, Samthase und Odradek, Frankfurt/Main: Suhrkamp 1990, 18-22.

Jackson, Kevin, Invisible forms. A guide to literary curiosities, New York: Thomas Dunne 2000.

Kittsteiner, Heinz D.: Das Komma von SANS, SOUCI. Ein Forschungsbericht mit Fußnoten, Heidelberg: Manutius 2001.

Merton, Robert K.: On the Shoulders of Giants. A Shandean Postscript, New York: Free Press 1965 [trad. Auf den Schultern von Riesen. Ein Leitfaden durch das Labyrinth der Gelehrsamkeit, Frankfurt/Main: Suhrkamp 1983].

Schestag, Thomas, »Piedestal«, Vorwort zu: Honoré de Balzac, Theorie des Gehens, Lana, Wien & Zürich: Edition Howeg/Edition per procura 1997, 7-67.

Mots d’heures, gousses, rames. The d’Antin manuscript. Edited and annotated by Luis d’Antin Van Rooten [1967], New York: Penguin 1980.



 

  
*********
       © 2005-2008 [contact]   
********
*********